Portfolio als ontwikkelingsproces

Om het gebruik van portfolio’s waardevol te laten zijn en de kwaliteit te blijven waarborgen kan het volgen van de vier stappen uit de kwaliteitscirkel van Deming helpen: verkennen & opstarten, doen, evalueren en aanpassen & vieren. Deze stappen kunnen zorgen voor een optimaal ontwikkelingsproces van portfoliogebruik. Op deze manier leert een school van de effecten van het invoeren van portfolio’s en kunnen eventuele verbeteringen worden toegepast (Fullan, 2007).

Verkennen & Opstarten

Waarom kies je voor portfolio’s?

Verschillende doelen vragen om verschillende benaderingen van het portfolio (Danielson & Abrutyn, 1997). Je kan als school meerdere doelen hebben, belangrijk is om ervoor te waken dat deze doelen elkaar niet contrasteren (Paulson, Paulson & Meyer, 1991). Op basis van dit doel kun je als school beslissingen nemen omtrent portfoliogebruik.

Van Tartwijk, Driessen, van der Vleuten & Stokking (2007) maken onderscheid in drie doelen die kunnen worden nagestreefd met het gebruik van portfolio’s: monitoren en plannen, assessment en bewijzen en coachen en reflectie.

Summatief en formatief doel

Portfolio’s worden vaak ingezet met een formatief doel. Het is ook mogelijk daarnaast een summatief doel met portfolio’s na te streven.

Een summatief doel kan ervoor zorgen dat het portfolio waardevoller wordt. Als ook een summatief doel gekoppeld wordt aan portfoliogebruik is het belangrijk dat de formatieve doelen voldoende gewaarborgd blijven (Wilkerson & Lang, 2003). Als alleen met het portfolio wordt gekeken of de leerling over voldoende vaardigheden en kennis beschikt en niet wordt gereflecteerd op het bijbehorende leerproces, dient het portfolio slechts een summatief doel.

Portfolio als leermiddel versus LVS

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen het portfolio als leermiddel en het portfolio als leerlingvolgsysteem (LVS) (Castelijns & Kenter, 2005). Wanneer het portfolio als leermiddel wordt gebruikt verwerven leerlingen door middel van portfolio gebruik kennis en vaardigheden die zij nu en in de toekomst kunnen gebruiken. Het portfolio kan ook gebruikt worden om de ontwikkeling van leerlingen te meten, het portfolio wordt dan als LVS gebruikt.

Doen

Verschillende soorten portfolio

Het ‘beste’ portfolio bestaat niet. De vorm en de inhoud van een portfolio hangen af van het (of meerdere) doel(en) en specifieke voorkeuren van de school en leerkrachten.

Bouw je eigen portfolio!

Voorwaarden

Om te kunnen werken met portfolio’s moet worden voldaan aan een aantal voorwaarden: voldoende tijd, bereidheid om ermee te werken, creëren van draagvlak en het ontwikkelen van vaardigheden en kennis (Kim & Sensale Yazdian, 2014).

Procedure

Aan het eindproduct van het leerlingportfolio gaat een proces vooraf. Dit proces is voor elk type portfolio hetzelfde, echter is de ene stap voor het ene type portfolio belangrijker dan voor de andere. Dit proces is onder te verdelen in vier stappen: verzamelen, selecteren, reflecteren en projecteren (Haanstra, 2004).

Belangrijke dingen om niet te vergeten

Het implementeren van een portfolio kost tijd. Het schoolteam, de leerkrachten maar ook de leerlingen hebben tijd nodig om het werken met portfolio’s eigen te maken en om hieraan te wennen. De school moet dus niet verwachten gelijk een perfect portfolio te implementeren. Het kan hierbij handig zijn om doelgerichte acties in te plannen met zowel korte- als middellange termijndoelen (Hopkins, 2001).

Daarnaast zijn er verschillende factoren van invloed op het implementeren van portfolio’s in het onderwijs: mensen en de infrastructuur (Van Tartwijk et al., 2007).

Evalueren

In de evaluatiefase gaat het om het evalueren van het proces van de school. Het proces van evaluatie van het kind wordt uitgelegd bij de vier stappen in de procedure van het ontwikkelen van het portfolio: verzamelen, selecteren, reflecteren en projecteren. Door middel van een kindgesprek kan je samen met de leerling evalueren en reflecteren op hun portfolio.

Meer weten over kindgesprekken?

Het is belangrijk om het portfoliogebruik in de school na verloop van tijd te evalueren. Hiervoor kun je speciale bijeenkomsten organiseren. Uitgangspunt van de bijeenkomsten is de vraag: ‘dient het portfolio nog steeds haar vooraf opgestelde doel?’.

Praktische belemmeringen en overige dingen die opvallen en tegenvallen omtrent het werken met portfolio’s kunnen dan worden besproken. Ook kunnen ervaringen worden uitgewisseld en kennis worden gedeeld om te kijken hoe iedere leerkracht op zijn of haar eigen manier omgaat met het gebruik van portfolio’s.

Daarnaast kan ook met elkaar gedeeld worden wat de effecten van het portfoliogebruik betekent voor de leerlingen zelf. Zie je als leerkracht bijvoorbeeld bepaalde veranderingen of patronen bij meerdere leerlingen terug? In hoeverre had je dit zelf als leerkracht verwacht?

Door te delen kan van elkaar geleerd worden en kan de doorlopende lijn in portfoliogebruik door de hele basisschoolperiode heen gewaarborgd worden waardoor het portfoliogebruik wordt geoptimaliseerd.

Aanpassen & Vieren

Naar aanleiding van de evaluatie kunnen aanpassingen worden doorgevoerd. Hierbij kan gedacht worden aan veranderingen omtrent de vorm van het portfolio maar ook de manier waarop het portfolio op dit moment wordt gebruikt kan worden aangepast. Dit gebeurt als de huidige manier van gebruiken niet het vooraf opgestelde doel dient.

Als dit het geval is moet je samen met je team nagaan wat er veranderd moet worden aan het portfolio zodat deze wel het vooraf opgestelde doel dient.

Een mogelijkheid om aanpassingen door te voeren is door bijvoorbeeld op een studiedag samen met het team een paar leerlingportfolio’s te bekijken om te zien in hoeverre deze aansluiten bij de vooraf opgestelde doelstellingen.

Naast de dingen die misschien nog niet helemaal gaan zoals gehoopt of verwacht is het ook belangrijk om de dingen die juist wel goed gaan met elkaar te delen zodat deze gevierd kunnen worden.

Er gaat vaak meer goed dan je denkt, deze successen worden alleen misschien nog niet gezien. De kunst is dan ook om deze successen zichtbaar te maken. Het mooie van het delen van succesverhalen is dat deze uiteindelijk een bron van informatie en kennis worden waar jullie als team weer van kunnen leren. Deze kennis en informatie kan worden ingezet bij het zetten van vervolgstappen: successen creëren successen!