Belangrijke dingen om niet te vergeten
Er zijn verschillende factoren van invloed op het implementeren van portfolio’s in het onderwijs: mensen en de infrastructuur (Van Tartwijk et al., 2007).
Mensen
Leerkrachten
Met de invoering van het portfoliogebruik in het onderwijs verandert het traditionele leerkracht gestuurde onderwijs met voornamelijk kennisoverdracht naar een ander type onderwijs. Een waarbij van leerkrachten verwacht wordt meer te investeren in het coachen van vaardigheden en competentieontwikkeling bij leerlingen.
Hierbij is het belangrijk dat een leerkracht:
- Het belang inziet van het portfoliogebruik
- De bijkomende veranderingen eigen maakt
- Gemotiveerd is om met portfolio’s te werken
- De bevoegdheid heeft om over dit proces ook eigenaarschap te ontwikkelen (maken van eigen keuzes, accenten en verbanden)
Dit wordt makkelijker als voor de leerkracht duidelijk is hoe het portfoliogebruik helpt om eventuele huidige problemen op te lossen en wat het doel van het portfoliogebruik is.
Leerlingen
Naast de bereidheid van leerkrachten is ook de bereidheid van leerlingen om te willen werken met portfolio’s nodig (Van Tartwijk et al., 2007).
Gebleken is dat wanneer leerkrachten bewust en met regelmaat stilstaan en interesse tonen in de ontwikkelingen van leerlingen de intrinsieke motivatie om te werken met portfolio’s omhoog gaat (Freidus, 1998).
Daarnaast is het ook belangrijk dat het voor de leerlingen duidelijk is waarom met portfolio’s gewerkt wordt. Op die manier weten zij wat er van hen verwacht wordt.
Om leerlingen gemotiveerd en betrokken te laten zijn bij hun eigen leerproces en portfolio is een positieve relatie met de leerkracht een voorwaarde (Den Brok, Brekelmans & Wubbels, 2004). Dit bevordert de intrinsieke motivatie van leerlingen. Onderzoek laat zien dat leerlingen meer betrokken zijn wanneer zij de relatie met de leerkracht als ondersteunend en zorgzaam ervaren (Deci & Ryan, 1985).
Ouders
Naast leerkrachten en leerlingen spelen ook ouders een rol in het implementatieproces. Let erop dat ouders voldoende uitleg krijgen over het hoe en wat van het portfoliogebruik zodat er bij hun ook draagvlak ontstaat. Voorheen waren ouders wellicht gewend ieder werkje van hun kind thuis te zien. Dit kan veranderen, als je ervoor kiest, de werkjes van de kinderen te bundelen in het leerlingportfolio (Kenter, Castelijns & Leenders, 2002).
Educatief leiderschap
Verbonden- en betrokkenheid van onderwijskundige leiders, bijvoorbeeld leerkrachten die het voortouw nemen, is een belangrijke factor in het succesvol implementeren van portfolio’s. Succesvolle leiders leggen geen veranderingen op maar overleggen, bediscussiëren en onderhandelen over de mogelijkheden.
Dit alleen is niet genoeg, financiële hulpmiddelen zijn ook nodig voor een succesvolle implementatie. Naast praktische hulpmiddelen moeten leiders ook geld investeren in de professionele vaardigheden van leerkrachten (Herman & Winters, 1994).
Infrastructuur
Sommige scholen kiezen ervoor om te werken met digitale portfolio’s. Of dit mogelijk is en de uiteindelijke vorm van het portfolio hangt samen met de infrastructuur. Digitale portfolio’s doen vaak een groot beroep op de technische infrastructuur (Van Tartwijk et al., 2007).
Voordelen analoge portfolio’s:
- Tastbaar product. Zeker voor jonge leerlingen kan dit belangrijk zijn. Niet alleen om iets tastbaars te laten zien aan medeleerlingen maar ook aan ouders (Van Tartwijk et al., 2007).
- Merendeel werken kinderen nog steeds het meest met papier, dit is makkelijk onder te brengen in een analoog portfolio.
- Minder administratief werk voor de leerkracht omdat je het niet hoeft te digitaliseren.
Nadelen analoge portfolio’s:
- Vanwege omvang lastig te bewaren en te verplaatsen (Wolf, 1991). Zeker wanneer je er als school voor kiest om de leerkracht de portfolio’s mee naar huis te laten nemen.
- Er bestaat vaak één exemplaar van. Wanneer leerlingen het portfolio aan iemand anders meegeven, geven ze deze letterlijk uit handen. Dit is van invloed op het eigenaarschap.
Voordelen digitale portfolio’s:
- Makkelijk verbindingen leggen tussen bewijswerkjes, overzichten en reflecties (Van Tartwijk et al., 2007).
- De ontwikkeling van het kind kan het beste beeldend worden vastgelegd. Het maken van beeldmateriaal biedt deze mogelijk. Analoge werkjes van leerlingen laten slechts een moment opname zien.
- Biedt leerlingen meer vrijheid in het vormgeven van hun portfolio aan de hand van persoonlijke voorkeuren. Dit verhoogt het eigenaarschap en de motivatie van leerlingen.
Nadelen digitale portfolio’s:
- Alleen toegankelijk voor leerlingen en leerkrachten die de vaardigheden bezitten om, om te gaan met de benodigde soft- en hardware (Van Tartwijk et al., 2007).
- Er moeten genoeg beschikbare digitale middelen op school zijn om elk kind de mogelijkheid te geven te werken met digitale portfolio’s.
