Wat is het doel van kindgesprekken? Een verkenning

Op deze pagina lees je meer over het belang van gesprekken met kinderen volgens diverse wetenschappers.

Samengevat stellen zij dat kindgesprekken helpen om de onderwijsbehoeften van kinderen duidelijker in beeld te krijgen, de pedagogische relatie versterken, de persoonlijke betrokkenheid en motivatie vergroten, leiden tot meer eigenaarschap, verschillende vaardigheden stimuleren, de werkhouding verbeteren, een positieve invloed hebben op het welbevinden van kinderen en door kinderen gewaardeerd worden omdat er serieus naar hen geluisterd wordt.

Leren zichtbaar maken

Wat maakt een school tot een succes? Daar is veel onderzoek naar gedaan. Maar wat werkt nu echt? In zijn boek Visible Learning (2009) heeft John Hattie de resultaten van onderzoek onder miljoenen leerlingen verwerkt. Naar aanleiding hiervan stelt Hattie stelt dat je als leerkracht minder moet praten en meer moet luisteren naar kinderen.

Luisteren is een van de belangrijkste taken van de leerkracht. Daarbij past voorzichtigheid en begrip voor het gezichtspunt van de leerling. Hierbij horen vragen die de dialoog openen. Uitgangspunt is dat je een kind pas effectief nieuwe dingen aanleert als je weet wat een leerling wel en niet weet.

Het geheim van goed onderwijs is luisteren naar je leerlingen
Hattie, 2013

Heel vaak weet je als leerkracht niet wat zich afspeelt in de hoofden van kinderen. En je denkt dt je het moet weten. Zeker als een kind vastloopt. Dan probeer ik van alles maar vergeet om vragen te stellen. Door het voeren van portfoliogesprekken ben ik me dat gaan realiseren: om een kind verder te helpen moet ik eerst meekijken door de ogen van dat kind.

Leerkracht basisonderwijs. Uit: Van Kammen, 2002, p. 62

Handelingsgericht werken

Het uitgangspunt van handelingsgericht werken is kijken naar de behoeftes van kinderen en daarop inspelen. Pameijer, Van Beukering en De Lange schreven in diverse publicaties (2009, 2011) over handelingsgericht werken en benadrukken het belang van gesprekken met kinderen. Kinderen kunnen meestal goed aangeven wat ze willen leren en hoe ze denken dat dit hen gaat lukken. Door samen een plan van aanpak te maken waarbij het kind de eigen vorderingen bijhoudt, krijgt een kind meer grip op het eigen leerproces en daarmee wordt de kans van slagen vergroot. De leerkracht zal in het gesprek gefocust moeten zijn op de vraag wat het kind nodig heeft en wat belemmerende en stimulerende factoren voor de ontwikkeling van het kind zijn. Een bijkomend voordeel van kindgesprekken is volgens Pameijer, Van Beukering en De Lange dat de relatie tussen leerkracht en kind wordt versterkt.

Het uitgangspunt van handelingsgericht werken is kijken naar de behoeftes van kinderen en daarop inspelen
Pameijer, Van Beukering en De Lange (2009)

Oplossingsgericht werken

Cauffman en Van Dijk (2011) bieden in hun Handboek oplossingsgericht werken in het onderwijs een inleiding in het oplossingsgerichte denken. Deze benadering gaat ervan uit dat je je laat sturen door de oplossing in plaats van door het probleem. De auteurs gaan ervan uit dat kinderen zelf hun eigen vraagstukken kunnen onderzoeken en oplossen. De intrinsieke motivatie wordt geprikkeld door de aandacht op de oplossing te richten. Het stellen van doelen kan daarbij helpen. Een gesprek met het kind is bij oplossingsgericht werken cruciaal, waarbij het belangrijk is om concreet te krijgen wat de doelen van het kind precies zijn.

Oplossingsgericht werken richt zich volgens Cauffman en Van Dijk (2011) op de kracht van het kind en gaat uit van hoge verwachtingen van kinderen. In een gesprek worden doelen gesteld en de leerkracht reflecteert periodiek met het kind om na te gaan hoe dit proces verloopt. Luisteren en het stellen van de juiste vragen zorgen ervoor dat het kind beter aan de eigen doelen kan werken.

Ook Furman (2009) gaat in zijn boek en methode Kids’ Skills: Op speelse wijze vaardigheden ontwikkelen bij kinderen uit van de oplossingsgerichte benadering. Volgens hem worden kinderen traditioneel beschouwd als onderwerp van onderwijs waarbij de leerkracht de rol van deskundige aanneemt. Deze deskundige draagt oplossingen aan, geeft tips en vertelt hoe het kind zich dient te gedragen. Het gaat dus over kinderen en niet met kinderen. Op deze manier krijgen kinderen zelf weinig kans om te praten over hoe hun problemen opgelost kunnen worden. Furman benadrukt dat kinderen als rechtmatige partners moeten worden beschouwd van wie verwacht wordt dat ze actief deelnemen aan alle beslissingen die hun aangaan.

Luisteren naar kinderen

Martine Delfos (2008) schreef een boek over gespreksvoering met kinderen tussen vier en twaalf jaar oud (Luister je wel naar mij?). Zij stelt dat kinderen gevoelens en meningen hebben over zaken die hen bezighouden en dat zij wijsheid in zich dragen. Het is de taak van leerkrachten kinderen serieus te nemen, te luisteren naar hun mening en beleving en er vervolgens iets mee te doen om hun situatie te verbeteren.

Gordon (2012) benadrukt in zijn boek ‘Luisteren naar kinderen’ het belang om in gesprek te gaan met kinderen om ze te helpen zelf oplossingen te zoeken voor hun problemen. De nadruk in een gesprek ligt volgens Gordon op het actief luisteren.

Aanen-Zilvold en Bulterman (2013) deden onderzoek naar de rol van kindgesprekken bij het identificeren van onderwijsbehoeften van kinderen. De conclusie is dat kindgesprekken helpen om de onderwijsbehoeften van kinderen duidelijker in beeld te krijgen. Daarbij zijn kindgesprekken nuttig omdat ze de pedagogische relatie versterken. Kinderen waarderen kindgesprekken omdat er serieus naar hen geluisterd wordt en tijd en aandacht aan hen besteed wordt. Dit kan de motivatie van kinderen verhogen.

Doelen stellen en feedback geven

Marzano (2013) benadrukt in Wat werkt op school het belang van het stellen van doelen en het geven van feedback. Marzano geeft aan kinderen flexibiliteit te gunnen bij het opstellen van eigen doelen. Volgens Marzano heeft een goede relatie tussen leerkracht en kind een positieve invloed op de prestaties en ontwikkeling van kinderen. Het voeren van een kindgesprek kan bijdragen aan deze positieve relatie.

Uit een overzichtsstudie van Emmer en Stough (2001) naar klassenmanagement blijkt dat als kinderen meer betrokken worden bij hun eigen leerproces (door hen bijvoorbeeld meer inspraak en keuzes te geven) de motivatie en betrokkenheid toenemen. Kindgesprekken kunnen een goede invulling van deze inspraak zijn.

Kinderen die werken aan eigen doelen voelen zich meer eigenaar van die doelen, maar ook van het proces dat doorlopen moet worden om die doelen te bereiken. Kinderen die mede eigenaar zijn van wat ze leren, zijn meer gemotiveerd om te leren en hebben een positiever zelfbeeld. Bovendien halen ze betere leerresultaten (Duckworth, Akerman, MacGregor, Salter, & Vorhaus, 2009).

Onderstaand filmpje gaat over de ervaringen van leerkrachten die al wat langer met kindgesprekken werken. Er zijn fragementen van gesprekken te zien. Leerkrachten en de intern begeleider vertellen over het doel, de werkwijze en de effecten van kindgesprekken.

Al vroeg betrokkenheid stimuleren

Van Dycke, Martin en Lovett (2006) benadrukken in hun artikel over ‘Individualized Education Programs’ het belang van de betrokkenheid van het kind bij zijn of haar ontwikkeling. Zij stellen dat als het kind niet betrokken wordt vanaf eeen jonge leeftijd, het op latere leeftijd vaak lastig is om betrokkenheid te stimuleren. Er is immers altijd over het kind gesproken en niet met het kind. Daarom moet een leerkracht in staat zijn goede en doelgerichte gesprekken te voeren met kinderen om hen daarmee eigenaar te maken van het eigen leerproces en betrokkenheid te stimuleren.

Als een kind niet betrokken wordt vanaf een jonge leeftijd is het op latere leeftijd vaak lastig om betrokkenheid te stimuleren. Er is immers altijd over en niet mét het kind gesproken
Van Dycke, Martin & Lovett (2006)

Vaardigheden stimuleren

Kindgesprekken helpen om de onderwijsbehoeften van kinderen beter in beeld te krijgen. Daarnaast kunnen kindgesprekken helpen diverse vaardigheden te ontwikkelen, zoals zelfsturing, probleemoplossend denken en handelen, kritisch denken, communicatief vaardig zijn en samenwerken (Meijlink, 2015; Schalkers 2012) Deze vaardigheden maken deel uit van de 21e eeuwse vaardigheden (Thijs, Fisser, & Van der Hoeven, 2014). De rol van de leerkracht is kinderen deze vaardigheden te leren, zodat ze meer betrokken worden op hun werk.

Jonge kinderen

Een kritische kanttekening van Aanen-Zilvold en Bulterman (2013) is dat jonge kinderen (4-7 jaar) het soms nog moeilijk vinden om onder woorden te brengen wat ze nodig hebben, wat hun onderwijsbehoeften zijn. Daarnaast is het van belang te realiseren dat een kindgesprek een momentopname is. Verder geven de onderzoekers aan dat sommige kinderen gestimuleerd moeten worden in het geven van hun mening. Leerkrachten dienen daar rekening mee te houden door goed te luisteren, dóór te vragen en niet steeds zelf aan het woord te zijn.

kortom:
Luisteren, luisteren, luisteren
en goede vragen stellen 😀

Het WAAROM samengevat:

Waar helpen kindgesprekken bij?
Kindgesprekken helpen om de onderwijsbehoeften van kinderen duidelijker in beeld te krijgen, zijn nuttig omdat ze de pedagogische relatie versterken, vergroten de persoonlijke betrokkenheid en motivatie, verbeteren de werkhouding, stimuleren verschillende 21e eeuwse vaardigheden hebben een positieve invloed op het welbevinden van kinderen en worden door kinderen gewaardeerd omdat er serieus naar hen geluisterd wordt.
Leerprestaties
Als kinderen optimaal betrokken worden bij hun leerproces, worden de leerprestaties beter.
Motivatie
Om leerprestaties te vergroten, is motivatie minstens even belangrijk als intelligentie.
Feedup, feedback en feedforward
Het doel van goede feedback is dat het kind zich bewust wordt van zijn of haar ontwikkelingen en vorderingen die gemaakt zijn richting het gestelde doel. Dit is te stimuleren door in een kindgesprek vragen te stellen gericht op feedup, feedback en feedforward
Verbonden
Eigenaarschap, motivatie en betrokkenheid zijn met elkaar verbonden.
Verantwoordelijkheid
Eigenaarschap ontstaat als kinderen verantwoordelijkheid nemen voor de eigen leerontwikkeling. Intrinsieke motivatie ligt hieraan ten grondslag.
Voorwaarden intrinsieke motivatie
Voorwaarden voor intrinsiek motivatie zijn autonomie, relatie en competentie