Leerkrachten willen vaak wel in gesprek met hun kinderen, maar de organisatie daarvan is lastig. Want hoe organiseer je kindgesprekken en hoe voer je een kindgesprek?
Het vraagt van leerkrachten om niet zelf te bedenken en te bepalen wat en hoe er geleerd gaat worden, maar dat in overleg met het kind te doen. De leerkracht bepaalt het kader, maar binnen dat kader denkt het kind mee over wat hij wil leren, op welke manieren hij dat het beste kan doen, wanneer hij tevreden is en welke kwaliteiten hij daarbij wil inzetten. Van belang is kinderen te helpen ontdekken waar ze goed in zijn door hun kwaliteiten te benoemen, door met ze in gesprek te gaan en blijven en hen een stimulerende omgeving te bieden waarin ze tot volledige ontplooiing kunnen komen.
Het werken met kindgesprekken vraagt om tijd. Korte gesprekjes met kinderen kunnen gevoerd worden in de verlengde instructietijd, na schooltijd of tijdens het zelfstandig werken. Een school kan er ook voor kiezen leerkrachten te faciliteren in tijd door bijvoorbeeld een intern begeleider, onderwijsassistent of schoolleider tijdelijk de groep te laten overnemen waardoor de leerkracht tijd heeft om met individuele kinderen in gesprek te gaan. Een gesprek kan plaatsvinden in een aparte ruimte, maar ook in de klas in een afgebakend hoekje of op het schoolplein.
Kindgesprekken kunnen worden geplaatst binnen de cyclus van handelingsgericht werken (Pameijer, Beukering, & De Lange, 2009). Hierbij worden eerst de onderwijsbehoeften van kinderen in kaart gebracht middels diagnostische- en doelengesprekken, daaropvolgend vinden feedback- of voortgangsgesprekken plaats. Een evaluatiegesprek dient om terug te kijken op de vorige periode en nieuwe doelen en behoeften daarop af te stemmen. Ook als er binnen de school niet gewerkt wordt met deze cyclus, kan deze toch als voorbeeld dienen. Belangrijk is dat gesprekken cyclisch, doelgericht en planmatig inzet worden gedurende het schooljaar. Het is ook van belang om de aanpak binnen de diverse leergroepen op elkaar af te stemmen en een jaarplanning te maken zodat er een doorgaande lijn binnen de school ontstaat.
In de cyclus kunnen verschillende gesprekken plaatsvinden met elk een eigen doel. Het doel van het gesprek bepaalt de vorm en inhoud van het gesprek. Afhankelijk van het doel ligt de nadruk van de gesprekken meer op de cognitieve ontwikkeling en resultaten of op de motivatie en sociaal emotionele ontwikkeling of op een combinatie daarvan.
In onderstaand filmpje wordt ingegaan op hoe kindgesprekken worden ingezet om zicht te krijgen op onderwijsbehoeften van kinderen.
Binnen de TOM werkwijze kan er ruimte worden ingebouwd om regelmatig met kinderen individueel in gesprek te gaan. Scholen die werken volgens het principe van Teamonderwijs Op Maat (TOM) kiezen er bewust voor om integrale ontwikkeling en vernieuwing op school te realiseren. De rol van de leerkracht wordt anders. Kinderen krijgen meer verantwoordelijkheid over het eigen leerproces en de leerkracht wordt meer begeleider en coach in kern- of basisgroepen. In wisselende leergroepen wordt het onderwijs afgestemd op de leerbehoeften van kinderen. De verantwoordelijkheid voor kinderen wordt een gedeelde verantwoordelijkheid.
De meeste scholen voeren drie keer per jaar geplande kindgesprekken, met of zonder ouders. In september vinden doelengesprekken en/of driehoeksgesprekken plaats, in februari voortgangsgesprekken en aan het einde van het schooljaar evaluatiegesprekken. Deze gesprekken moeten door de leerkracht goed voorbereid worden, waarbij met name driehoeksgesprekken samen met het kind voorbereid kunnen worden, zodat het kind weet wat er besproken gaat worden. Driehoeksgesprekken vervangen de 10-minutengesprekken.
Tussen deze drie formele en geplande gesprekken kunnen natuurlijk ook tussentijds kindgesprekken ingepland worden. Er zijn scholen die elke 6, 8 of 10 weken geplande gesprekken met individuele of groepjes kinderen voeren. Deze tussentijdse gesprekken zijn dan voornamelijk gericht op het creëren van eigenaarschap (eigen doelen stellen, zelfevaluatie, zelfmonitoring en zelfinstructie) met behulp van feedup, feedback en feedforward en formatief beoordelen door de leerkracht, door andere kinderen of door het kind zelf.
Een doel geeft richting aan het leren. Het is van belang om te weten welke doelen daadwerkelijk bijdragen aan het leerproces van het kind. Door de doelen écht af te stemmen op wat kinderen willen en kunnen leren, wordt het leren motiverender (Blom, Hoek, & Ten Dam, 2007). Kinderen kunnen (in samenspraak met de leerkracht) verschillende doelen stellen. Ontwikkeling, belangstelling, leerstijlen en taken variëren, waardoor verschillen ontstaan. Doelen komen altijd uit de ‘zone van de naaste ontwikkeling’ (Vygotski, 1978). Door gestelde doelen kunnen kinderen hun volgende stap in het leerproces zetten. Het gaat wel om haalbare en te overziene stappen, niet om ver weg gelegen doelen. Het formuleren van concrete en haalbare doelen voorkomt dat kinderen dingen doen die voor hen niet nodig zijn.
Een prettige manier om kindgesprekken te voeren is aan de hand van een portfolio. Dit kan ook een digitaal portfolio zijn. Het is belangrijk om met het kind te reflecteren op het resultaat, maar vooral op het leerproces. Daartoe zitten er in een portfolio niet alleen resultaat-stukken, maar ook proces-stukken, zoals oefenbladen. Of nog liever: een filmpje waarin een kind vertelt wat hij/zij aan het doen is. Door een aantal van dit soort videoclips samen te bekijken krijg je de mogelijkheid met het kind op het leerproces te reflecteren. Een digitaal portfolio dat zich daar helemaal op richt is Mevolution.
