Hieronder vind je verschillende voorbeeldvragen.
Ook een portfolio kan dienen als aanleiding of als leidraad voor een gesprek met kind (en ouders).
Op de site van Onderwijs Maak Je Samen vind je hulpkaartjes om een kindgesprek te voeren, met schaal en zonder schaal. Het inzetten van deze hulpkaartjes werkt ondersteunend bij een open gesprek. Maak zelf een voorselectie en laat het kind één of meerdere kaartjes kiezen waarover het in gesprek wil gaan met jou. Dit kan ook op een eerder moment zodat het kind erover kan nadenken.
De kaartjes met schaal bieden mogelijkheden om voor de komende periode een gericht doel te formuleren (bijvoorbeeld ik wil van 5 naar 6 en daarvoor ga ik/gaan wij..).
Het Spiegel jezelf spel is een gezelschapsspel waarbij je jezelf en je sterke eigenschappen leert kennen doordat anderen en jijzelf je een spiegel voor houden. Het spel bouwt aan een positief zelfbeeld en zelfvertrouwen.
Schatgravers is een licht en luchtig spel dat open gesprekken en inzichten oplevert. Er is geen competitie-element ingebouwd. Het spel vergroot het zelfvertrouwen en verbindt met anderen.
Elk dier heeft zijn eigen belangrijke eigenschappen en bijzonderheden. Bij Beestenfeest trek je een kaartje en lees in het boekje wat voor een eigenschappen het dier heeft, en wat dat zegt over jou
Praatprikkels zijn kaartjes met daarop een filosofische vraag en bieden zo een laagdrempelige manier om te filosoferen met kinderen. Een kaartje bevat naast de vraag een illustratie die de vraag ondersteunt. Op de achterkant van de kaartjes staan voorbeeldvragen en op de website zijn doorvraagkaartjes te downloaden.
Het Lekker in je vel spel zijn kaartjes met tekst, beeld en prikkelende vragen die helpen gevoelens en emoties bespreekbaar te maken, ze te (h)erkennen en er beter mee om te gaan. Hierbij wordt de emotionele woordenschat uitgebreid en het het spel stimuleert bovendien positief en oplossingsgericht te denken.
Junior coachkaarten zijn fotokaarten met vragen om op een speelse en positieve manier in gesprek te raken over wie je bent, wat je talenten zijn en hoe je je vanuit die basis verder kunt ontwikkelen.
Eigenwijsjes zijn coaching kaartjes om positief te denken. Deze kaartjes zijn een speelse aanzet tot een beter zelfbeeld, bewustzijn en zelfvertrouwen. Ze kunnen gebruikt worden bij individuele of groepsgesprekken.
Helpende gedachtenkaartjes zijn positieve hulpkaartjes of coachkaartjes die een kind kan kiezen gericht op de vraag: Met welke helpende gedachte kun jij je prettiger voelen of een doel of beter resultaat halen? Kies één of meer kaartje uit of trek ze zonder te kijken. Probeer die gedachte de komende week uit.’
Groeikaarten helpen om te oefenen in het denken met een groeimindset. De kaartjes kunnen op verschillende manieren gebruikt worden, zoals in een gesprek, in tweetallen, in een groep, om te evalueren en reflecteren.
Veel scholen werken al met kindgesprekken en/of driehoeksgesprekken. Lees hieronder drie praktijkvoorbeelden waarin onder andere wordt ingegaan op hoe men kindgesprekken ervaart, wat de aanleiding was om kindgesprekken te gaan voeren en hoe en wanneer de gesprekken gehouden worden.
Ervaringen met kindgesprekken 1, lees meer
Op een basisschool in Breda wordt voor het tweede jaar gewerkt met leerreisgesprekken: gesprekken tussen ouder, leerkracht en kind. Er wordt al langer gewerkt met ouder-vertelgesprekken aan het begin van het schooljaar, waarbij ook kinderen aanwezig zijn. Deze ouder-vertelgesprekken zijn gericht op het kennismaken met het kind en gaan vooral over de sociaal-emotionele ontwikkeling. De aanleiding voor het invoeren van de leerreisgesprekken was de opmerking van een kind: ‘”waarom zien mijn ouders mijn rapport eerder dan ik?”
Er worden drie leerreisgesprekken gevoerd per jaar, elk gesprek duurt een half uur. Aan het begin van het schooljaar ouder-vertelgesprekken, in januari en in juni voortgangsgesprekken, waarin doelen worden geëvalueerd en nieuwe doelen worden gesteld, inclusief concrete afspraken hoe het kind aan deze doelen gaat werken. Deze doelen kunnen van alles zijn, van Spaans leren tot jongleren. De verantwoordelijkheid wordt zoveel mogelijk bij het kind gelegd. Voorheen vulde leerkracht zelf de mapjes met doelen en bijbehorende opdrachten of manieren om de leerdoelen te behalen. Eigenaarschap lag hierdoor grotendeels bij de leerkracht.
Twee keer per week er gewerkt aan eigen doelen. Aanleiding voor het werken met eigen doelen is het verhogen van de intrinsieke motivatie van kinderen. Dit is ook merkbaar, kinderen willen graag aan de eigen doelen. Daarnaast vormt het portfolio van het kind de leidraad bij het gesprek en daarmee het individuele groeiproces van het kind. In het portfolio van het kind zitten ook de cito gegevens omdat ouders daar (nog) waarde aan toekennen en erom vragen. Leerkracht gaan uit van de kwaliteiten van kinderen. “Het gaat om de eigen ontwikkeling van het kind, het eigen lijntje moet blijven stijgen”.
Aanleiding en doel van werken met portfolio’s en leerreisgesprekken is dus dat kinderen meer eigenaar worden van hun eigen ontwikkeling en om kinderen meer te motiveren. Men merkt dat kinderen bewuster worden van hun eigen ontwikkeling, de leerkracht stuurt hier ook op. Ook is het fijn dat ouders door de leerreisgesprekken meer betrokken worden en een stukje verantwoordelijkheid overnemen.
Ouders zijn geïnformeerd over de leerreisgesprekken op een ouderavond waar verwachtingen, ideeën en visie naar de ouders toe zijn uitgesproken. Ouders mochten ook meedenken over de vorm.
Belangrijke voorwaarde voor het werken met leerreisgesprekken is een gezamenlijke visie op wat je ermee wilt bereiken, waar je naar toe wil met elkaar. Daarnaast zijn gesprekstechnieken belangrijk. En als leerkracht aansluiten bij het kind en vertrouwen hebben in het kind. Kinderen weten goed wat ze willen en waar ze aan moeten werken. De leerkracht is gespreksleider tijdens een leerreisgesprek, daar zijn ze nog steeds zoekende in. De werkgroep leerreisgesprekken (3 leerkrachten) streeft ernaar om kinderen van groep 7 en 8 zelf het gesprek te laten voorbereiden, maar ook de verslaglegging van het gesprek te laten doen. Overigens worden de afspraken van de gesprekken vastgelegd in het leerlingvolgsysteem.
Punt van aandacht is betrokkenheid van kinderen tijdens het gesprek. Sommige kinderen zijn snel afgeleid of hebben er geen zin in. Het inzetten van tools kan hierbij helpen, bijvoorbeeld een happertje waarbij een kind zelf een vraag mag uitkiezen, of praatkaartjes. Streven is dat leerkrachten samen met kinderen de leerreisgesprekken gaan voorbereiden, waardoor wellicht betrokkenheid tijdens het gesprek wordt verhoogd.
Ervaringen met kindgesprekken 2, lees meer
Een school in Zutphen werkt sinds 2 jaar met kindgesprekken en portfolio’s. Deze school hanteert periodes van 10 weken. Na elke periode is er een week gepland waarin de leerkracht een gesprekje van een half uur heeft met elk kind. Deze gesprekken vinden plaats aan de instructietafel, de andere kinderen werken dan zelfstandig. Leerkracht en kind bespreken aan welke cognitieve- of kennisdoelen het kind de afgelopen tijd heeft gewerkt. Het kind heeft hiervan zogenaamde bewijswerkjes in een mapje verzameld. Daarnaast worden doelen voor de komende periode besproken en vastgelegd in een periodeplan. Voorafgaand aan de gesprekken maakt de leerkracht een opzet met specifieke doelen voor elk kind, na het gesprek wordt dit aangepast waar nodig. Op die manier kan de leerkracht sturen. In dit gesprek wordt tevens het ouder-kind-leerkracht gesprek voorbereid. Dat is prettig, het kind weet dan wat er besproken wordt en tijdens het oudergesprek gaan kinderen makkelijker praten. In het oudergesprek start de leerkracht met een introductie “ik zeg dan meestal zoiets als‘ we hebben vandaag een gesprekje hebben over hoe het gaat, ik ga wat vertellen, jij gaat wat vertellen en papa en mama gaan ook vertellen. Dan weten de ouders vast dat ze straks ook wat moeten zeggen.” Meestal begint de leerkracht en dan vult het kind vanzelf aan, dat verschilt per kind, sommige kinderen hebben een zetje, soms is vooral de leerkracht aan het woord. Tijdens het gesprek heeft de leerkracht een vooraf ingevuld formulier erbij waar het deel van kind en leerkracht al is ingevuld. Het deel wat de ouders inbrengen kan meteen na het gesprek worden aangevuld. Dit formulier inclusief alle plannen en doelen worden aan het eind van het schooljaar in het leerlingvolgsysteem gezet.
Onlangs is het team in gesprek geraakt over sociaal-emotionele doelen en hoe dit weer te geven in het portfolio en hoe hier aandacht aan te geven tijdens de gesprekken. Er wordt nu gebruikt gemaakt van een kinderkwaliteitenspel, kinderen kunnen hiermee inzicht krijgen in wat ze willen leren, maar dit moet nog vertaalt naar hoe dit weergegeven kan worden op papier en vertaalt naar doelen. Een eerste idee is een foto van het kaartje in het overzicht zetten. Maar het is nog zoeken. Teambreed is nu afgesproken om in november de ouder kind leerkrachtgesprekken te richten op sociaal emotioneel gebied, omdat het schooljaar dan net gestart is.
Met de kindgesprekken wordt gestreefd naar meer eigenaarschap. In hoeverre dit bereikt wordt verschilt erg per kind. Bij sommige ben je al blij als ze aan het werk gaan en anderen gaan echt voor de doelen. Deze manier helpt wel de kinderen die net ertussenin zitten, om die wat gerichter aan het werk te krijgen, om die stap te maken.
Als leerkracht is het fijn om te werken met kindgesprekken, maar er zit veel tijd in, zo’n uur per kind per gesprek. “Je krijgt er als leerkracht ook wat voor terug, je hebt mooie gesprekken met kinderen, het is goed voor de relatie, je ziet kinderen groeien in wat ze kunnen, maar ze groeien ook in hoe ze met je praten. En dat is heel mooi.” Daarnaast vraagt het van de leerkracht om te durven loslaten, meer bij de kinderen te laten, kindgericht te werken en kijken. In het begin was het zoeken wat je wel of niet gaat zeggen als leerkracht tijdens het gesprek, nu zit immers het kind erbij. Ook ouders moesten eraan wennen, die vroegen of ze me nog een keer alleen konden spreken. Dan zei ik “maar ik heb alles gezegd wat ik wilde zeggen”. Je gaat leren om te kunnen en durven zeggen als ouders een lastige vraag stellen van ‘kunnen we daar een andere afspraak voor maken’. Je leert dat door het te doen, het te ervaren. En door een gesprek mee te maken wat niet fijn voelde, daarop te reflecteren en ervan te leren. We hebben het daar ook in de bouw over. Zodat je van elkaar kunt leren.
Ervaringen met kindgesprekken 3, lees meer
Een school in Amsterdam gebruikt geen cijfers en rapporten maar werkt met leerlijnen en een geleidende schaal, waarin de individuele ontwikkeling van het kind zichtbaar wordt gemaakt. Hierbij gaat het erom samen met het kind in dialoog te kijken waar het kind nu staat en waar het naartoe wil. Hierbij passen het leerlingportfolio en het kindgesprek met en zonder ouders.
Het gesprek met ouders wordt door leerkracht en kind voorbereid, vindt drie keer per jaar plaats en duurt ongeveer een uur. In het gesprek wordt teruggekeken op de afgelopen periode en worden doelen voor de komende periode afgesproken: het ontwikkelingsplan. Doordat het kind een stem heeft in de gestelde doelen is het meer gemotiveerd hieraan te werken. Het gesprek focust op de ontwikkeling van het kind, dit kan zowel op cognitief, sociaal of persoonlijk gebied zijn. Dus op vaardigheden en kennis, op samenwerken of op werkhouding, doorzettingsvermogen en welbevinden.
De nadruk in het gesprek ligt op datgene wat op dat moment nodig en relevant is. Dat kan iets zijn waar het kind mee komt, of de ouder, of de leerkracht. Het gesprek neemt een belangrijke plek in op deze school. Eigenlijk is er de heel dag door ruimte voor gesprek. Je reflecteert met het kind en stelt veel vragen. Eigenaarschap is een belangrijk begrip, dat het kind snapt waarom hij/zij op school is, wat hij aan het doen is, wat het waard is wat hij/zij doet en leert. Dat het kind zelf denkt, dit heb ik gedaan en dit wil ik bewijzen. Het levert betrokkenheid op en intrinsieke motivatie. Dat is terug te zien bij de kinderen, maar niet bij alle kinderen. Maar daar werk je wel aan, om dat te stimuleren en dan vooral door vragen te blijven stellen.
In het gesprek starten met 3 vragen: ‘hoe gaat het met jou, hoe gaat het met jou en de andere kinderen, hoe gaat het met jou en je werk?’ Dat is een hele mooie richtlijn. En ze zijn verbonden aan de drieslag van Biesta. Het omvat eigenlijk alles en het zijn daarmee handvatten voor de leerkracht, maar ook voor het kind.
De rol van de ouder in het gesprek: geeft erkenning, is trots, luistert en spreekt waardering uit. De gesprekken zijn echt over en voor en met het kind. Als de ouder het over het kind wil hebben, dan maken we daarvoor een andere afspraak. De meeste ouders laten het kind ook echt vertellen, vaak gaat het maar over 1 of 2 dingen in zo’n gesprek. Dat is gaaf! Daar is ruimte voor.
“Als je als school wilt werken met kindgesprekken en kinderen meer eigenaarschap wilt geven, is het van belang om jezelf vragen te stellen: de manier waarop de kinderen leren, vinden we dat een fijne manier, is dat ook de manier waarop wij leren? Is dit het onderwijs wat je wilt geven aan kinderen? Is dit de manier dat je elke morgen met plezier naar school gaat en denkt yes dit gaan we doen vandaag? Is dit de manier waarop kinderen krachtig leren of niet? Is er iets nodig en daar kritisch over nadenken. De vraag van is dit het, is dit wat kinderen nodig hebben? Die vraag stellen wij ons duizend keer per dag. Die vraag over leren, die moet je je voortdurend blijven stellen.
De kracht bij deze kindgesprekken en deze manier van werken is dat we hier met dubbele lagen werken. Dus datgene wat je met de kinderen doet, dat doe je zelf ook. Dus de manier waarop je kinderen aan zet, zo doe je dat met elkaar ook. Je behandelt de kinderen zoals je zelf ook leert. Wij werken hier binnen een unit, waarin we autonoom en stuurbaar zijn. En dat wil je met kinderen ook bereiken. Dus er is een parallel. En het zit in onze schoolcultuur en in het systeem, dat klopt. Daar is ook echt over nagedacht.”
Werken met kindgesprekken vraagt natuurlijk tijd. Maar als je kinderen echt meer eigenaarschap wilt geven, moet je ook tijd investeren! En het vraagt vooral lef, om andere dingen los te laten zodat je tijd hebt. Maar ook lef om onnodige dingen los te laten. En lef om kinderen eigen keuzes te laten maken en samen met kinderen te leren en te ontwikkelen.
De Engelse filosofiedocent James Nottingham heeft de leerkuil ontwikkeld als metafoor voor leren. Het laat zien dat leren moeite kost. De leerkuil kan ingezet worden bij een kindgesprek. Het geeft een overzichtelijk en visueel beeld van het leerproces en de gedachten die kunnen ontstaan bij het kind. Deze afbeelding kan daarmee helpen de voortgang van het kind te bespreken. Naast de afbeelding van Nottingham ook een Nederlandse versie.
Een prettige manier om kindgesprekken te voeren is aan de hand van een portfolio. Dit kan ook een digitaal portfolio zijn. Het is belangrijk om met het kind te reflecteren op het resultaat, maar vooral op het leerproces. Daartoe zitten er in een portfolio niet alleen resultaat-stukken, maar ook proces-stukken, zoals oefenbladen. Of nog liever: een filmpje waarin een kind vertelt wat hij/zij aan het doen is. Door een aantal van dit soort videoclips samen te bekijken krijg je de mogelijkheid met het kind op het leerproces te reflecteren. Een digitaal portfolio dat zich daar helemaal op richt is Mevolution.
