De psychologe Carol Dweck (2000, 2007) deed onderzoek naar de motivatie om te leren en concludeerde dat er twee soorten mindsets (denkstijlen) zijn: de fixed mindset (vast) en growth mindset (groeien). De term ‘mindset’ staat voor de overtuiging die mensen hebben over hun intelligentie, kwaliteiten en talenten – en de veranderbaarheid daarvan. De visie die je hebt op een denkstijl heeft consequenties op je leerhouding. Een vaste of fixed mindset belemmert ontwikkeling, terwijl een groeimindset zorgt voor motivatie, doorzettingsvermogen en zin in leren. Deze mensen zijn ervan overtuigd dat je in staat bent om te ontwikkelen door te leren en ervaringen op te doen.
Kinderen met een statische mindset verliezen hun interesse bij grote uitdagingen of moeilijke opgaven. Ze zeggen dan: ‘dit kan ik niet’, en vergeten het woordje ‘nog’. Leerlingen met een op groei gebaseerde mindset blijven geïnteresseerd, ook als de leerstof moeilijk wordt.
Uit onderzoek van Rheinberg (1983, 2001) is gebleken dat de mindset van de leerkracht van groot belang is. Als een leerkracht er vanuit gaat dat de prestaties van de kinderen hetzelfde blijven, dan blijven die ook zo. Als een leerkracht er vanuit gaat dat de prestaties van de kinderen groeien en daarnaar handelt, dan ontwikkelen de leerlingen zich veel beter. De mindset van leerkrachten bepaalt dus mede de mindset van kinderen en dus ook hun visie op leren en falen. Het onderzoek van Dweck toont aan dat de mindset van kinderen, hoe ze denken over hun kunnen, een belangrijke rol speelt in hun motivatie, welbevinden en prestaties. Daarmee heeft de mindset van leerkrachten ook invloed op de motivatie en het welbevinden van kinderen.
Hieronder een filmpje over onderzoek van Carol Dweck naar de effecten van feedback op de mindset van kinderen. Eén groep kreeg complimentjes op de inzet en het proces, de andere groep op hun intelligentie.
Uit recent onderzoek (De Kraker-Pauw, Van Wesel, Krabbendam, & Van Atteveldt, 2017) blijkt dat een op groei gerichte mindset van leerkrachten geen garantie is voor een op groei gerichte feedback. Hiervoor is het nodig dat leerkrachten bewustzijn ontwikkelen en daar ook naar handelen.
De mindset van een kind veranderen is niet eenvoudig. Kinderen kunnen er erg mee zitten als ze fouten maken. ‘Ik kan het niet’ veranderen in ‘ik kan het nog niet’ is niet zo gemakkelijk voor sommige kinderen. Bovendien is de leerkracht niet de enige die invloed heeft op de mindset van een kind. Denk ook aan omgeving: ouders, vriendjes en vriendinnetjes. Ook zijn veel leerkrachten meer prestatiegericht dan ‘leergericht’ of procesgericht. Kinderen krijgen stickers, complimentjes en beloningen voor de dingen die ze wel kunnen. De dingen die ze fout doen moeten ze opnieuw maken. Zo leer je het kind dat het goede antwoord meer waard is dan de inzet.
Belangrijk is dus: inzet en proces is veel belangrijker dan het resultaat en het goede antwoord. Een reële uitdaging waar falen bijhoort is meer waard dan een succesje zonder leerproces. Zolang dit je basishouding is kun je eisen stellen aan kinderen en geen genoegen nemen met prestatiegerichttheid. De leerkuil maakt dit inzichtelijk.
Kijk naar hoe het kind zich ontwikkelt ten opzichte van zichzelf! En niet ten opzichte van de norm of ten opzichte van andere kinderen.
Voorbeeldvragen zijn:
De Engelse filosofiedocent James Nottingham heeft de leerkuil ontwikkeld als metafoor voor leren. Het laat zien dat leren moeite kost. De leerkuil kan ingezet worden bij een kindgesprek. Het geeft een overzichtelijk en visueel beeld van het leerproces en de gedachten die kunnen ontstaan bij het kind. Deze afbeelding kan daarmee helpen de voortgang van het kind te bespreken.
Op www.platformmindset.nl kun je diverse posters en inspiratiekaarten downloaden over mindsets. Hieronder een voorbeeld, klik op de afbeelding om te vergroten.
Hieronder een model van mindset (Dweck & Holmes, 2007). Bron: ‘Van Eiland naar WIJland, collegiaal leren in de praktijk’ Heijmans, J & Creemers, M. 2013.
De figuur is te downloaden via www.onderwijsmaakjesamen.nl
Volgens Raeijmaekers (2012) hebben hoogbegaafde kinderen vaker een fixed mindset. Zij zijn er vaker van overtuigd dat fouten maken te wijten is aan een gebrek aan capaciteiten en hebben dan het gevoel niet goed of slim te zijn. Ze zijn daarom ook vaker onzeker en ervaren negatieve emoties bij fouten maken. Deze fixed mindset kan onderpresteren en faalangst veroorzaken.